Kroonbenoemd

woensdag 7 november 20180 Reacties

De burgemeester wordt door ‘De Kroon’ benoemd, zoals dat zo mooi heet. Voor het benoemen van een burgemeester is een Koninklijk Besluit nodig. Zo is het geregeld in de Grondwet en zo is het, naar mijn opvatting, goed. Komende week stemt de Eerste Kamer over de ‘deconstitutionalisering’ van de burgemeester in de Grondwet. Het doel daarvan is uiteindelijk te komen tot een gekozen burgemeester. Ik zou dat een historische vergissing vinden.

Praktijk: Benoeming door de gemeenteraad

We zitten in Dronten net midden in het proces om te komen tot een nieuwe ‘Kroonbenoemde’ burgemeester. De gemeenteraad heeft de profielschets vorige week aangeboden aan de Commissaris van de Koning (CdK). Deze heeft de vacature deze week open gesteld en alle belangstellenden kunnen tot 27 november een brief schrijven via de CdK aan de Koning.

Uit alle brieven zal de vertrouwenscommissie van de gemeenteraad een aantal kandidaten uitnodigen voor een gesprek en uiteindelijk de keuze maken wie bij de gemeenteraad wordt aanbevolen als nieuwe burgemeester. Als de raad deze voordracht goedkeurt wordt de nieuwe burgemeester, via de minister van Binnenlandse Zaken, door de Koning benoemd. De invloed van de gemeenteraad op dit proces is maximaal omdat de lokale democratie de keuze maakt.

Onafhankelijk

De burgemeester kent in Nederland een bijzondere positie. Hij (hij = zij) is voorzitter van de gemeenteraad, voorzitter van het college en ook een ‘zelfstandig bestuursorgaan’ met eigen bevoegdheden. Dat maakt dat de burgemeester een politiek vrij neutrale figuur is. Hoewel vaak lid van een politieke partij (maar dat hoeft niet) is hij in principe niet partij politiek gekleurd en maakt hem dat voor alle inwoners acceptabel. In zijn rol als voorzitter moet hij ook boven de partijen en oppositie/coalitie verbanden staan.

Daarnaast heeft de burgemeester als ‘zelfstandig bestuursorgaan’ wettelijke verantwoordelijkheden voor de openbare orde, veiligheid en integriteit. Daarin heeft hij eigen bevoegdheden en taken. Ook deze vragen een hoge mate van onafhankelijkheid. Deze onafhankelijkheid maakt ook dat de burgemeester met gezag kan opereren als zijn optreden nodig is.

Raad is de baas

Onze democratie is zo ingericht dat de volksvertegenwoordiging het ‘hoogste orgaan’ is. De Tweede Kamer, de Provinciale Staten en de gemeenteraad zijn dus ‘de baas’. Zij gaan over het geld, stellen de kaders voor het beleid en controleren het dagelijks bestuur (Kabinet, Gedeputeerde Staten en Colleges van burgemeester en wethouders). Als een bewindspersoon het in de ogen van de volksvertegenwoordiging heeft verprutst kan deze hem tot aftreden dwingen. In dat bestel pas geen burgemeester die rechtstreeks door de inwoners wordt verkozen. Immers, de burgemeester heeft zich te schikken naar de wil van de volksvertegenwoordiging in meerderheid. Deze zijn al rechtstreeks verkozen op basis van een programma.

Machteloze burgemeester

Een burgemeester die verkozen wil worden kan dus geen eigen programma met eigen beleidsopvattingen presenteren omdat hij deze zonder de gemeenteraad niet kan realiseren. Daarmee is ieder onderscheidend vermogen op inhoud tussen burgemeesters verdwenen en wordt het eerder een soort ‘beauty contest’ wie er het leukste overkomt bij de kiezer. Ook bestaat het gevaar in zo’n verkiezing dat de verhouding met de gemeenteraad verstoort raakt. Als de kandidaat toch beleidsopvattingen presenteert en de verkozen burgemeester volstrekt vleugellam raakt door een onwillige raad die laat zien wie er de baas is.

Ander bestel

Als we dan perse naar een andere vorm van benoemingen gaan zou het Belgisch systeem voor de hand liggen. Daar zijn de lijsttrekkers van de politieke partijen meteen ook de kandidaat-burgemeester. De aanvoerder van de grootste partij wordt (in de regel) ook de burgemeester. Met een duidelijk politiek programma en de bevoegdheid zijn eigen Schepenen (wethouders) te benoemen (in samenspraak met en op voordracht van zijn coalitie).
Daarmee treedt de burgemeester ook gelijk mee af met de gemeenteraad na vier jaar. Waarmee ook een deel van de continuïteit verdwijnt. Een rechtstreekse verkiezing van de burgemeester vraagt om een stelselwijziging die verder gaat dan de burgemeester alleen. De vraag of dat wenselijk en nodig is moet dan eerst worden beantwoord. Zelf zie ik die noodzaak voorlopig niet.

Behoudt de Kroonbenoemde

Burgemeesters wordt voor perioden van zes jaar benoemd. Daarmee maken ze in ieder geval eenmaal een verkiezing in hun gemeente mee. De burgemeester is dan de stabiele factor die houvast kan geven aan nieuwe gemeenteraden en colleges. Hij kan, los van de politieke waan van de dag, de continuïteit bewaken en nieuwe raden en colleges op weg helpen.

Zijn benoeming door de Kroon heeft ook nog één heel belangrijk ander voordeel boven een benoeming door de gemeenteraad. Een onafhankelijke burgemeester kan soms ook een positie in nemen vanuit zijn verantwoordelijkheid als zelfstandig bestuursorgaan dat de gemeenteraad minder prettig vindt. Het voorkomt dat burgemeesters (net als wethouders) bij bosjes gaan sneuvelen door politieke spelletjes en willekeur. Dat is niet alleen voor de politieke stabiliteit belangrijk, maar ook voor de openbare orde, veiligheid en de bewaking van de integriteit.

0 reacties

Een reactie versturen

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Paul Vermast is ‘gediplomeerd boer‘ en bestuurskundige in opleiding. Hij heeft 30 jaar ervaring in de milieubeweging en politiek. 

Werkt in het openbaar bestuur. Met bijzondere belangstelling voor (lokale) democratie, rechtsorde, integriteit, ondermijning, openbare orde en natuurlijk landbouw.