Democratie is praten tot het pijn doet

donderdag 7 januari 20210 Reacties

Een groot deel van de wereld heeft de afgelopen nacht met verbijstering gekeken naar de bestorming van het Amerikaanse Capitool in Washington DC door boze aanhangers van verliezend president Trump. In een poging de definitieve vaststelling van de verkiezingen van november te beïnvloeden sneuvelden er ramen en zelfs levens. Na jaren en maanden van verdacht maken van anders denkenden, van de media en van de integriteit van de democratische instituties en verkiezingen was dit het (voorlopig?) hoogte of dieptepunt van het effect van Trumps woorden. En dat woorden er toe doen in een democratie is het afgelopen etmaal maar weer eens pijnlijk zichtbaar geworden.

Koester de pluriformiteit

Voor mij is leven in een democratie, met alle vrijheden die daarbij horen een vanzelfsprekendheid. Ik kan me geen samenleving voorstellen waarin dat niet zo is. Dat je niet je eigen keuze mag maken. Je niet in vrijheid en met een gerust hart kunt zeggen wat je wilt. Je niet onbelemmerd kunt gaan en staan waar je wilt. De wil van de meerderheid je in situaties brengt waar je niet wilt zijn.

Voor mij is leven in een democratie een vanzelfsprekendheid

In onze democratie kun je jezelf dat ook niet voorstellen. Daarom ben vaak blij in Nederland te wonen. Dat ik het geluk had hier geboren te zijn. In een land met een vaak verfoeide overlegcultuur. Een cultuur die gericht is op pacificatie; er samen uit willen komen. Zoeken naar wat ons bindt, in plaats van het uitvergroten van de kleine verschillen. Een land waar iedereen met een mening een eigen politieke partij kan beginnen om zijn of haar standpunt te verwoorden en steun voor de ideeën te verwerven. Gedragen door een stevige Grondwet die begint met ons belangrijkste fundament: dat iedereen in alle gevallen gelijk behandeld zal worden en discriminatie op welke grond dan ook is verboden. Een land waarin we het er met elkaar over eens zijn, dat er veel is waar we het niet over eens zijn. En er dan samen het beste van maken in het algemeen belang.

Ook in een democratie is dat niet vanzelf sprekend. Dat zien we deze dagen in de Verenigde Staten van Amerika waarin de twee partijen elkaar bijna letterlijk naar het leven staan. Maar uiteindelijk de wil van de kiezer op vreedzame wijze gevolgd wordt, Hoe griezelig spannend dat kan zijn hebben we de laatste uren gezien. We zien het ook in het Verenigd Koninkrijk dat sinds een week geen deel meer is van de Europese Unie. Engeland en Wales hadden de meerderheid en namen -tegen hun wil- Schotland en Noord-Ierland mee de Unie uit. De overweldigende Schotse meerderheid bleek een minderheid waarmee geen rekening werd gehouden in het Britse parlement. Met als voorlopig gevolg dat de Schotse premier Nicola Sturgeon in NRC laat weten dat Schotland terug in de Europese Unie wil. Vermoedelijk dan buiten het Verenigd Koninkrijk.

Hard werken

In onze pluriforme democratie kan iedere stem gehoord worden. Kan iedereen proberen voor hun standpunten stemmen te verzamelen en daarmee daadwerkelijk invloed te krijgen. Bij de komende verkiezingen voor de Tweede Kamer hebben zich bijna 90 partijen gemeld die willen proberen mee te doen. Veruit de meesten zullen de kiesdrempel van één zetel niet gaan halen. Maar ze hebben hun stem en standpunten kunnen laten horen. Sommigen noemen dat ‘versplintering’ van de politiek die het land onbestuurbaar zou maken. Ik vind het een culturele rijkdom die ons dwingt te doen waar we goed in zijn: polderen. Eindeloos overleggen omdat we elkaar nodig hebben om tot grote daden te komen.

En ja, dat is hard werken. Want je moet de bereidheid hebben te luisteren naar wat anderen vinden waarmee je het (soms hartgrondig) oneens bent. Je moet je willen verplaatsen in de ander om dat andere gezichtspunt op waarde te kunnen schatten. En dat is vaak onwijs moeilijk. Soms botst het met jouw gevoel voor waarden en normen. Jouw gevoel voor rechtvaardigheid. Jouw gevoel voor recht of onrecht.

Het dwingt ons om te doen waar we goed in zijn: polderen

Het zorgt ook voor begrip. Want als je écht naar iemand geluisterd hebt begrijp je waar een mening of een standpunt vandaan komt. Dan kun je het er samen over eens worden, dat je het niet eens zult worden. Maar wel met respect voor elkaars opvattingen. Juist omdat je naar elkaar hebt geluisterd.

Luister naar elkaar

Wat we de afgelopen nacht in de Verenigde Staten hebben hebben gezien is het gevolg van een ‘Twitter-democratie’. Waarin vluchtige meningen over elkaar worden uitgestort en nauwelijks nog wordt geluisterd. Waarin een andere mening verdacht gemaakt wordt. Media tot vijand van het volk worden verklaard en de democratische constitutie wordt ondergraven.

De opdracht die alle democratische landen, politici, bestuurders en ook burgers (!) de afgelopen uren hebben meegekregen is: luister naar elkaar. Naar elkaar luisteren en elkaar goed verstaan (Vlaams voor begrijpen) is de basis voor een gesprek. En dat gesprek, dat debat, is hoe we in een democratie tot oplossingen en besluiten komen. Op basis van meerderheden met draagvlak en zo veel mogelijk rekening houdend met de belangen van de minderheden.

Ook in Nederland

Het is makkelijk om te denken dat de gebeurtenissen van de afgelopen uren een Amerikaans probleem zijn. Of typisch iets voor twee-partijenstelsels omdat je dan vanzelf twee tegen gestelde kampen krijgt. Dat als gevolg daarvan rebellie en opstand onvermijdelijk worden. Dat zou een vergissing zijn!

Ook wij moeten in ons land hard werken om elkaar te willen blijven verstaan. De bereidheid hebben naar elkaar te willen luisteren. Ook als je het fundamenteel oneens bent. Want nog niet zo heel lang geleden zagen we in ons eigen land vergelijkbare beelden als die we gisteravond en vannacht op het Capitool hebben gezien. Boze boeren die met trekkers optrokken naar de provinciehuizen om de Provinciale Staten tot andere besluitvorming te dwingen. Waarbij geweld (het met een trekker inbeuken van de deur van het provinciehuis in Groningen) niet werd geschuwd. Protesten waarbij de strop voor politiek bestuurders letterlijk als symbool werd klaar gehangen. Of er iemand rond reed met een doodskist met de naam van een politicus er op.

Praten tot het pijn doet

Ik zeg het burgemeester Dadema van Raalte gisteravond op twitter na: iedereen moet zich deze dag eens in de spiegel kijken en afvragen wat jij, wat ikzelf, bijdraag aan onze democratie en de wijze waarop we samenleven. Dat we met elkaar in gesprek blijven. Ook juist als politiek bestuurders met de samenleving. Dat is uitleggen wat we doen. Waarom we dat doen. Op basis van welke overwegingen en argumenten. Maar dat gesprek begint dus ook met luisteren. Juist naar de mensen waarmee je het niet eens bent.

En dat kost vaak moeite. Omdat mensen dingen vinden die jouw wereld beeld schokken of jouw gevoel voor rechtvaardigheid omver werpen. Het is makkelijker om dan boos te worden en de ander voor gek te verklaren. Te diskwalificeren met een jijbak of belachelijk te maken. We doen het allemaal. Ook ik. Omdat het soms te pijnlijk is jouw waarden en zekerheden zo betwist te zien.

Ook mij kost dat vaak moeite. Bijvoorbeeld met die boeren protsten. Want hoewel ik vaak nog begrijp waar ze vandaan komen en waarom de boeren boos zijn voel ik weinig bereidheid om nog te willen luisteren. Waarom? Omdat ik mij ook niet gehoord voel. Bijvoorbeeld op het moment dat je binnen een paar zinnen voor de voeten geworpen krijgt “kom maar eens op een boerderij kijken. Jij hebt geen idee wat er speelt”. Dan is het einde discussie. Want mijn inbreng is al gediskwalificeerd. Daar hoeft dus niet meer naar geluisterd te worden. Ik heb er immers geen verstand van.

Terwijl dat misschien niet zo is. Want ik heb op een boerderij gewoond. Heb hier in Dronten een landbouwopleiding gevolgd. Ik noem mijzelf wel eens gekscherend een ‘gediplomeerd boer’. Want ik ben natuurlijk géén boer. En ja; ik ben ook al 20 jaar van school. Maar dat wil nog niet zeggen dat ik niet weet wat er op een boerderij gebeurt.

De bereidheid om te luisteren is bij mij dan ook weg. En toch, toch dwing ik mezelf te blijven luisteren. Dat kost moeite. Dat doet pijn. Maar je moet op alles wat er verder gezegd wordt uitleggen hoe je er zelf tegen aan kijkt. Hoe je daartoe bent gekomen en op basis van welke argumenten. Het leuke is namelijk dat als dat lukt en je tot een écht gesprek komt waarin je naar elkaar luistert. Dat de verschillen dan niet zo groot blijken te zijn en vaak makkelijk te overbruggen.

Dat is de kracht van onze democratie: luisteren als basis voor een goed gesprek. Want dat is onze democratie: praten. En het is precies wat onze democratie kwetsbaar maakt.

0 reacties

Een reactie versturen

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.

Paul Vermast is ‘gediplomeerd boer‘ en bestuurskundige in opleiding. Hij heeft 30 jaar ervaring in de milieubeweging en politiek. 

Werkt in het openbaar bestuur. Met bijzondere belangstelling voor (lokale) democratie, rechtsorde, integriteit, ondermijning, openbare orde en natuurlijk landbouw.